Japan — deel 2

Met de veiligheid is het prima gesteld in Japan. De Zuid Amerikaanse gewoonte van handen strak op portemonnee en telefoon slijt langzaam. Bij pinautomaten kijk ik niet schichtig meer over mijn schouders. Enkele keren zie ik mensen bukken om een gevallen kwartje terug bij de eigenaar te brengen. Japan komt steevast terug in lijstjes van meest veilige landen om te reizen. Datzelfde geldt voor verkeersveiligheid. Daar staat tegenover dat je beter niet met politie en justitie in aanraking kunt komen. Al is dit universeel. Het justitieapparaat beschikt over enorme macht en bevoegdheden. Verdachten die voorkomen worden steevast veroordeeld, dit veroordelingspercentage ligt op 99,8% (!). Precies vanwege deze verontrustende statistiek waagde gevallen topman Carlos Ghosn (Renault Nissan) zijn inmiddels befaamde ontsnappingspoging. Eind 2019 besloot hij — terwijl in huisarrest — de aantijgingen van fraude en zelfverrijking niet langer af te wachten. Verstopt in een kist voor muziekinstrumenten (met luchtgaten) werd hij met ingeschakelde hulp van Amerikaanse ex mariniers het land uit gesmokkeld in een privé vlucht. Het plan slaagde wonderwel en Japan stond voor schut. Voorlopig is de heer Ghosn veilig terug in Libanon, een land zonder uitleveringsverdrag met Japan. Vrij, maar zonder de privileges van de CEO van een multinational.

Kioto is een schitterende stad, een verademing na Tokyo. Glas en beton maken plaats voor groen en hout. De stad oogt met al haar tempels ontspannen. Al barst het ook hier van de toeristen. Het had weinig gescheeld of Kioto was met de grond gelijk gelijkmaakt. De oude hoofdstad stond op de nominatie om de eerste atoombom op af te werpen. De toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken kon het niet over zijn hart verkrijgen de stad van zijn huwelijksreis te vernietigen. Dus staan de vele pagodes, tempels en huizen met houten façades nog fier overeind. Er is minder hoogbouw, meer groen en de vele smalle straatjes zijn sfeervol. Drukke havenstad Osaka, op een steenworp afstand, is weer het tegenovergestelde. Modern en gericht op eten en winkelen. Bewoners zetten zich hier duidelijker af tegen het traditionele Japan.

‘Vredesstad’ Hiroshima maakt indruk. Het park met museum is goed opgezet. Toen Nazi Duitsland in mei 1945 capituleerde bestond er nog geen kernwapen. Er werd door verschillende regimes koortsachtig aan gewerkt, tot dan toe nog zonder doorbraak. Het ‘Manhatten Project’ was mede opgezet uit angst dat de Nazi’s aan een machtig wapen werkten. Onder leiding van Oppenheimer vorderde men in Los Alamos gestaag, al werden de eerste succesvolle testen pas na Duitslands capitulatie afgerond. Japan wilde niet capituleren en ging niet akkoord met de eisen zoals voorgelegd door de grote drie in Potsdam. Truman informeerde Stalin een dag voor de conferentie over de succesvolle test met een nieuw, machtig wapen. Stalin was dankzij zijn spionnen echter al lang op de hoogte. Zijn antwoord was dat het alleen maar goed zou zijn wanneer de oorlog snel afgelopen zou zijn. Het idee van een demonstratie bom op een onbewoond eiland werd van tafel geveegd. Aldus nam Truman het dramatische besluit tot inzet van een kernwapen op een logistiek en militair knooppunt. Dit besluit was mede ingegeven als afschrikkingsmiddel naar met name Rusland (als voorbode op de koude oorlog) maar vooral vanwege het felle Japanse verzet waar het Amerikaanse leger in Okinawa op stuitte. Een langdurige oorlog met vele verliezen was een doemscenario voor de Amerikanen. Hiroshima werd aldus weggevaagd, tiendduizenden burgers kwamen om in een helse vuurzee. Alhoewel de enorme omvang van de ramp vrij snel tot Tokyo doordrong wilde (het verdeelde) Japan niet direct capituleren en hield vast een zijn condities. De krijgsmacht vocht liever tot het bittere eind. De belangrijkste eis van Japan, behoud van ‘goddelijkheid van de keizer’, moet worden begrepen in het licht van de natiestaat of nationale identiteit zo typisch voor die periode. Generaal Douglas MacArthur dwong keizer Hirohito uiteindelijk via een radiotoespraak (Japanners hadden hem nog nooit horen spreken) afstand te doen van zijn ‘goddelijkheid’. Desondanks kon Hirohito (die intensief bij de oorlogsvoering betrokken was) wel aanblijven en bracht in 1971 zelfs een officieel bezoek aan Nederland (voorzien van de begrijpelijke protesten).

In de niche van een geïsoleerd eiland kon de Japanse cultuur haar eigenheid behouden en zich verder ontwikkelen. De cultuur is mede zo lang intact gebleven omdat er nooit (m.u.v. de Amerikaanse bezetting na WOII) een buitenlandse bezetter is geweest. Invloeden van buitenaf werden door de eeuwen heen geweerd. De Portugezen waren de eerste Europeanen ter plekke en aasden op de handel met de shoguns (lokale leiders). De bekeringsdrang van het katholicisme beviel de Japanners uiteindelijk allerminst en de Portugezen werden dan ook zonder pardon in 1639 het land uitgezet. Jaren daarvoor werden de eerste contacten met Nederlandse handelsmissies niet als onprettig ervaren. Meer koopman dan dominee vielen de Hollandse protestanten zonder veel geloofsovertuiging beter in de smaak. De listige Nederlandse koopmannen wisten de shoguns wijs te maken dat de concurrerende Engelsen het katholicisme aanhingen. Hierdoor, en omdat de grotere Paapse legers gevreesd werden mochten alleen de Nederlanders blijven. Aldus was handelspost Decima geboren, een piepklein eilandje in de haven van Nagasaki in het uiterste zuiden van Japan. Dit kunstmatige, waaiervormige eilandje van nog geen anderhalve hectare was van 1641 tot 1859 het enige contact tussen de Westerse wereld en het grotendeels van de buitenwereld afgesloten Japan. De Nederlanders leefden op Decima onder strikte beperkingen. Het eilandje (zo groot als de Dam van Amsterdam) was slechts via één brug toegankelijk. Er mocht maar een beperkt aantal (10 tot 15) Nederlanders op het eiland verblijven. Met uitzondering van een jaarlijks bezoek aan de shogun in Edo (het huidige Tokyo) mochten zij niet van hun eilandje af. Nederland importeerde met name goud, zilver, koper, kamfer, sake en soja. Alles veranderde toen in 1853 een Amerikaanse vloot Japan dwong zich verder te openen naar de rest van de wereld.